وقتی صحبت از جاذبهها و قابلیتهای گردشگری پیش میآید، برخی افراد فقط مناطق زیبای جنگلی، موزهها، بوستانها و خانههای قدیمی و تاریخی را به عنوان مقصد گردشگری خود انتخاب میکنند.
اما باید گفت در کنار این زیباییها، جاذبههای متفاوتتر و خاصتری هم وجود دارد؛ جاذبهای از جنس فسیل و فسیلگردی! بیشک وقتی صحبت از منطقه فسیلی به میان میآید یکی از بکرترین و مهمترین مناطق فسیلی ایران در مراغه استان آذربایجان شرقی واقع است که فسیلشناسان و دیرینهشناسان برجسته دنیا به آن «بهشت فسیلی خاورمیانه» لقب دادهاند.
این منطقه از نظرموقعیت جغرافیایی در جنوب شهرستان تبریز و دامنه جنوبی کوههای سهند و در شرق شهرستان مراغه قرار گرفته است. کل محدوده منطقه فسیلی مراغه ۴۰ هزار هکتار بود که ۱۰۲۶ هکتار آن تحت عنوان نخستین اثر ملی ـ طبیعی فسیلی تحت مدیریت قرار گرفت و سال ۱۳۸۳ در شورای عالی حفاظت محیطزیست ایران به تصویب رسید.
محققان، سن فسیلهای مراغه را هفت تا هشت میلیون سال تخمین زدهاند. بهدلیل قدمت منطقه فسیلی مراغه، این منطقه از ارزشمندترین مناطق سنگوارهای جهان محسوب میشود و از اهمیت علمی فوقالعادهای برخوردار است؛ زیرا تنها مدرک قابل استفاده درخصوص نظم و توالی حیات و دورههای گذشته و اثبات تغییر و تحول در گونهها، تشخیص شرایط آب و هوایی و شناخت اکوسیستمهای گذشته، فسیلها هستند که با کاوشهای علمی میتوان اطلاعات بسیار دقیقی از زندگی جانوران غولپیکر همچون ببر دندانخنجری و زرافههای گردن کوتاه را در آن بهدست آورد.
جانوران و گیاهان خشکزی بهدلیل امکان تجزیه بقایا و محدودیت خشکیها نسبت به گستردگی محیطهای آبی و نسبت به فسیل جانوران و گیاهان دریایی از فراوانی کمتری برخوردار هستند. بنابراین فسیل جانوران خشکزی بویژه مهره داران در هر منطقهای که باشند جزو ذخایر تاریخ طبیعی بینالمللی محسوب میشوند و استان آذربایجان شرقی از این لحاظ که صاحب ذخایر گستردهای از فسیل انواع مهرهداران است.
کشف روسها
سال ۱۸۴۰ مسافران روس اولین نفراتی بودند که لایههای فسیلدار این منطقه را کشف کردند. این فسیلها را دکتر آبیخ سال ۱۹۵۷جمعآوری کرد و سال ۱۸۸۱ کار گستردهتری توسط دو نفر روس به نامهای براندت و درگرونیسر در مراغه انجام شد.
سال ۱۸۸۴ یک نفر اتریشی به نام پوهلینگ که دیرینهشناس بود مطالعاتی را در ارتباط با این منطقه انجام داد. سال ۱۹۰۰ نیز گانسر انگلیسی حفاریهای مختصری انجام داد و فسیلهای بهدست آمده را مطالعه و بررسی کرد. این فسیلها اکنون در موزه تاریخ طبیعی لندن نگهداری میشود.
در ادامه کاوشها، سال ۱۳۵۳ موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیطزیست کشور با همکاری دانشگاه U.C.L.A موزه کانتی لسآنجلس به سرپرستی پروفسور برنارد کمپل مطالعات عمیق و قابل ملاحظهتری را روی فسیلها انجام داد و به جمعآوری فسیلها پرداخت. این حفاریها سه سال ادامه داشت. با پیروزی انقلاب اسلامی، این برنامه متوقف شد. این گروه متشکل از ۳۰ نفر در یک فعالیت دو ماهه مقادیر زیادی فسیل استخراج و بهمنظور مطالعات بیشتر به موزه کانتی لسآنجلس انتقال دادند.
از آثار بهدست آمده میتوان به فسیلهای گونههای مختلف جوندگان، گاوسانان، گوشتخواران، گربهسانان مثل ببر دندان شمشیری، گرگها، خرسها و خانواده گوزنها، فیلها و آنتیلوپها اشاره کرد که این منطقه را بهعنوان بهشت فسیلشناسان معروف کرد.
موزه فسیلی
علاوه بر اینها، موزه صحرایی برای معرفی آثار فسیلی و نحوه قرارگیری آنها در لایههای سطحی خاک در منطقهای معروف به گرگدره در نزدیک مراغه ساخته شده که فسیلهایی از گوشتخواران و گیاهخواران ازجمله بوویده، فیل، فکهای تحتانی زرافه، کرگدن و هیپاریون بهصورت طبیعی و دستنخورده درآن نگهداری میشود.
در همین حال کشف فسیل دو گونه از پرندگان علاوه بر گونههای مهرهداران و گوشتخواران بر اهمیت علمی و مطالعاتی مراغه افزوده و این موضوع باعث شده است محققان و پژوهشگران زیادی از کشورهای روسیه، آمریکا، فرانسه، کانادا، ژاپن، اتریش، انگلیس و… در این منطقه به کاوش بپردازند .حال اگر به دنبال سفرنوروزی خاص هستید، فسیلگردی مراغه پیشنهادی ویژه است.
مجله چمدان؛ معصومه درخشان