نگاهی به جاذبههای گردشگری بسطام
میگویند: هیچ کس از اهل بسطام عاشق نمیشود و اگر عاشقی در آنجا قدم نهد چون از آب آن بنوشد عشق از دلش بیرون خواهد رفت. این سخن، اشارهای است به طریقت بایزید بسطامی، عارف بزرگ ایرانی که میگفت جز عشق حضرت حق به هیچ عشق دیگری نمیتوان اندیشید. مزار او در مرکز شهر بسطام قرار دارد و یکی از جاذبههای گردشگری مهم استان سمنان بهشمار میآید.
نام اصلی بایزید، طیفور بن عیسی بن سروشان است و پدرش سروشان، از زرتشتیانی بود که به اسلام گروید. از زندگی او چیز زیادی نمیدانیم و آنچه در منابع تاریخی آمده، پراکنده و ناهمخوان است. گروهی او را متوفا به سال ۱۸۰ هجری قمری میدانند و بر این باورند که از شاگردان امام جعفر صادق(ع) و سقّای ایشان بوده؛ چندان که به طیفور سقا شهرت یافته است. اما گروهی دیگر که وفاتش را به سال ۲۳۴ یا ۲۶۱ و مدت عمرش را ۷۳ سال ثبت کردهاند، معتقدند که بایزید پس از وفات امام صادق(ع) به دنیا آمده و نمیتواند شاگرد او باشد. سخنانی که از بایزید نقل شده بیانگر این است که او برخلاف بسیاری دیگر از صوفیان عصر خود، پایبند به احکام شریعت بود. میگفت: «اگر مردی را دیدید که چندان از کرامت نصیب داشت که در هوا چهار زانو بنشیند، بدان کرامت فریفته مشوید تا آنگاه که بنگرید در برابر امر و نهی و در حفظ حدود و ادای شریعت چگونه است.» او که بنای کارش بر مراقبت نفس بود، در تصوف ایرانی مقامی بس بلند یافت تا آنجا که لقب «سلطانالعارفین» را برازندهاش دانستند. بایزید در بسطام درگذشت و کنار همان صومعهای که خلوت میکرد و ریاضت میکشید، به خاک سپرده شد.
آرامگاه بایزید بسطامی
آرامگاه بایزید بسطامی در مرکز شهر بسطام قرار گرفته و دورههای مختلفی از معماری ایران از حدود هزار سال پیش تا کنون را دربرمیگیرد. در واقع، ردپای مهمترین اعصار معماری ایران شامل دورههای سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی و قاجاری را میتوان در این مجموعه بزرگ پیدا کرد و از آن به مثابه کلکسیون کوچکی از انواع مختلف معماری ایرانی بهره جست. البته سبک و سیاق معماری آرامگاه بیشتر به دوره مغول و پیش از آن شبیه است.
نکته جالب اینکه با وجود فضاهای معماری متعدد و مجلل در مجموعه بایزید، مزار او در هیچکدام از این فضاها قرار نگرفته است، بلکه در گوشهای از صحن اصلی آرامگاه جای دارد. در سالیان اخیر، روی مزار او یک اتاق کوچک فلزی برپا شده است که میتواند چند نفری را در خودجای دهد. نزدیک به سنگ مزار بایزید دو اتاق کوچک به هم پیوسته هست که گفته میشود در زمان حیات بایزید محل عبادت او بوده و اکنون به صومعه بایزید معروف است. این صومعه با همه سادگی و کوچکی، دارای دو محراب گچبری بسیار نفیس، متعلق به سدههای میانی اسلامی است که احتمال دارد در جای محراب ساده بایزید ساخته شده باشند.
در فاصله کمی از سنگ مزار و صومعه بایزید، بقعه مجللی برپا شده که گنبد مخروطی شکل آن نماد شهر بسطام است و خیلی از تازه واردان گمان میبرند جایگاه مزار بایزید بسطامی است اما اینجا بقعه امامزاده محمد بن جعفر صادق(ع) است که به شهادت کتیبههای موجود، در سال ۷۰۰ هجری قمری و به روزگار حکومت ایلخانان مغول ساخته شده. در مسجد ساده و کوچک متصل به این بقعه، باز هم یک محراب گچبری نفیس قرار دارد که چشم بینندگان را به خود خیره میسازد. در مجموع، آرامگاه بایزید بسطامی از فضاهای گوناگونی مانند مسجد، بقعه، گنبد، مناره، ایوان، دالان، رواق و صحن تشکیل شده و از نظر هنرهای وابسته به معماری ایران همچون کاشیکاری، آجرکاری، گچبری، مقرنس کاری و… دارای اهمیت و نفاست فراوان است. با این حال، متولیان مجموعه آرامگاه بایزید و بهخصوص اداره کنندگان بقعه امامزاده محمد، اقداماتی را در این مجموعه به انجام رساندهاند که گرچه در جهت رفاه حال زائران بوده اما منظر تاریخی و سیمای معماری آن را تا حدودی مخدوش ساخته است.
مسجد جامع بسطام
طبق برخی پژوهشهای تاریخی، مسجد جامع بسطام همدوره بایزید بسطامی، یعنی متعلق به سده سوم هجری قمری است اما کالبد کنونی آن متعلق به دوره ایلخانان مغول یعنی حدود هشتصد سال پیش است. آنچه برای گردشگران بسطام بیش از همه جذابیت دارد، محراب گچبری بزرگ و نفیس این مسجد است که در شمار زیباترین محرابهای مساجد ایران قرار میگیرد.
برج کاشانه
به فاصله کمی از مسجد جامع بسطام، برج آجری مدور و زیبایی به چشم میخورد که همچون مسجد جامع از آثار دوره مغول است و در کتیبه آن تاریخ ۷۰۰ هجری قمری حک شده. این برج به احتمال بسیار زیاد آرامگاه شخص مهمی بوده اما ماهیت این شخص تاکنون مشخص نشده و سنگ مزاری از او بهدست نیامده است.
باغهای بسطام
بلوار اصلی شهر بسطام که در دو سوی خود پوشیده از درختان چنار کهنسال است و سیمای خیابان ولیعصر تهران در دهههای گذشته را به ذهن تداعی میکند، در امتداد خود به باغستانها و کشتزارهای بسطام ختم میشود. این باغها محل تولید محصولاتی همچون سیب، انگور، زردآلو، گیلاس و آلبالو هستند و به همین سبب تولید و فروش خشکبار در این شهر رونق دارد. در ابتدای مسیر باغات و در پارکی به نام پارک سرآسیاب، امکاناتی برای کمپینگ مسافران ایجاد شده است.
سوغات
گردو، بادام، برگه زردآلو، قیسی، توتخشک، کشمش و نانهای محلی مهمترین سوغات بسطام در رده خوراکیها هستند. این دسته از سوغاتیها در فروشگاههای پیرامون آرامگاه بایزید بسطامی عرضه میشوند. در رده صنایع دستی نیز گلیم و جاجیم از سوغات بسطام به شمار میآیند که البته بیشتر در روستاهای این بخش بافته میشوند.
مراکز اقامتی
اگرچه آثار موجود در بسطام را میتوان یک روزه تماشا کرد اما فاصله این شهر از شهرهای بزرگی همچون تهران و مشهد و نیز جاذبههای دیگری که در محدوده شهرستان شاهرود قرار دارند، اقامت شبانه در این شهر را اجتناب ناپذیر میسازد. تنها هتل شهر بسطام، میهمانسرای ۲ ستاره ایرانگردی و جهانگردی است که در بلوار شهید بهشتی، جنب پارک شهرداری قرار گرفته است. غیر از این، به علت نزدیکی شاهرود و بسطام، هتل پارمیدای شاهرود نیز برای گردشگران بسطام قابل استفاده است. این هتل ۴ ستاره در بلوار دانشگاه قرار دارد.
حمل و نقل
بسطام در فاصله ۴۰۸ کیلومتری شرق تهران، ۵۰۱ کیلومتری غرب مشهد، ۱۸۸ کیلومتری شرق سمنان و ۶ کیلومتری شمال شاهرود قرار دارد. تمام اتوبوسهایی که در مسیر تهران- مشهد و بالعکس تردد میکنند، در شاهرود توقف دارند و میتوان از طریق این شهر به بسطام رفت. راه آهن تهران – مشهد نیز در شاهرود ایستگاه دارد. همچنین فرودگاه شاهرود در برخی روزهای هفته به فرودگاه مهرآباد تهران و هاشمینژاد مشهد پرواز دارد که البته استفاده از آن برای گردشگران چندان مقرون به صرفه نیست.
منبع: روزنامه ایران