زبیده خانم عارف و شاعر

یکی از زنان زمان قاجار که هم در ادبیات و شعر دستی داشت و هم نیکوکار بود، زبیده خانم نام داشت. از دختران فتحعلی شاه قاجار که عارف مسلک هم بود.

از تاریخ تولد زبیده خانم اطلاعاتی نداریم اما می دانیم مادرش ماه آفرین خانم شیرازی و همسرش علینقی خان قراگوزلو ملقب به نصرت الملک بوده است. زبیده خانم پس از ازدواج همراه همسر خود به همدان رفت و زندگی بدون تجملی را آغاز کرد. آنچه از املاک و اموالش باقی مانده بود برای ایتام و نیازمندان صرف کرد تا جایی که عضدالدوله احمدمیرزا درباره او نوشته است: «زبیده خانم، زبیده عصر خویش و در سلک نساء عارفه منسلک و از مریدان مرحوم حاج میرزا علی نقی همدانی است. کمتر وقتی از اوراد و اذکار فراغت دارد. در حسن خلق به درجه‌ای است که در مدت ۶۰ سال توقف در همدان، با وجود همه قسم ریاست و نفاذ حکم، احدی از او نرنجید.

در سفرهای بسیار که به عتبات و مکه و مدینه رفت، از تجملات ظاهری هیچ با خود نداشت. در نهان بخشش‌های فراوان دارد و ارباب استحقاق، از عرب و عجم، از جود و کرم او بهره‌مندند. از منافع املاک و مقرری خود همه ساله مبلغی برای مخارج شخصی موضوع می‌کند و باقی را به ارامل و ایتام و درماندگان و بی نوایان اختصاص می‌دهد. پیوسته در کار تزکیه نفس و شب زنده‌داری و ریاضات بدنی و ترک لذت می‌کوشد. بعضی کرامات از او حکایت کنند و من خود از او مشاهده کرده‌ام.»

او علاوه بر عرفان، به شعر هم علاقه زیادی داشت و با تخلص جهان شعرهایی نوشت که در تاریخ عضدی آورده شده. دیوانی هم از او به جا مانده که در مجموعه کتابخانه ملک نگهداری می‌شود.

زبیده خانم برای اقامت زوار عتبات عالیات در قریه تاج آباد همدان کاروانسرایی ساخت و دودانگ قریه لاله چین همدان را هم برای تعزیه‌داری و روشنایی آستانه مقدسه کربلا وقف کرد. بقعه و صحن امامزاده یحیی را در همدان تعمیر کرد و هر سال مبلغی برای تأمین مخارج آنجا می‌فرستاد. علاوه بر این پلی هم در نزدیکی روان، یکی از روستاهای همدان ساخت تا کمکی برای رفت و آمد راحت‌تر مردم باشد.

سرانجام زبیده خانم که عمرش را در عرفان و ادب و نیکوکاری صرف کرده بود، براساس آنچه که در تاریخ عضدی آمده است، سال ۱۳۰۴ هجری قمری درگذشت و محل دفن او هم مشخص نیست.