رابطه تابستان و افسردگی
درمغز انسانها یک زمان بندی وجود دارد که به آن ساعت بیولوژیک گفته میشود. کار اصلی این ساعت تغییر وضعیت بیولوژیک و وضعیت زیستی بدن بر اساس تغییر روز و شب و فصول است. بسیاری از اوقات تغییراتی که در روحیات افراد رخ میدهد به عملکرد این ساعت و نوع ارتباط بین ترشحات هورمونی عصبی بستگی دارد. در مورد بیماریهای خلقی مثل افسردگی یا اختلالاتی مانند اختلالات دوقطبی یکی از ویژگیهایی که وجود دارد این است که این اختلالات ساختار فصلی دارد. با کوتاه شدن روز و کمتر شدن زمان تابش خورشید میزان افسردگی در برخی افراد افزایش پیدا میکند. اما این موضوع در گروهی از اشخاص نتیجه معکوس دارد و معمولاً در تغییر فصل پاییز به زمستان یا بهار به تابستان در آنها ایجاد میشود. اینها مقداری تغییرات و نوسانات خلقی است که خود بیمار آن را تشخیص میدهد و میگوید آغاز بهار یا فصل تابستان عارضه من شروع میشود. همه اینها به عملکرد بیولوژیک بدن بازمی گردد. اما مسأله دیگری که وجود دارد این است که نور خورشید در ساعت آغاز صبح یعنی ابتدای سحر، زمانی که آفتاب طلوع میکند اثر ضد افسردگی دارد. یکی ازدرمانهایی که برای بیماران افسرده وجود دارد این است که آنها را در معرض تابش نور خورشید قرار میدهند و یا درجایی که امکان تابش نور خورشید وجود ندارد از نورهای مصنوعی با کیفیت نور خورشید استفاده میکنند تا میزان افسردگی را کاهش دهند. با شروع فصل تابستان و طولانی شدن روزها و همچنین تابش مستقیم نور خورشید از بیماران میخواهیم وقتی خورشید طلوع میکند به فضای باز آمده و در معرض نور خورشید قرار بگیرند تا اثر ضد افسردگی در آنها ایجاد شود.
بررسیها نشان داده است کوتاه شدن روز باعث ایجاد تغییر نوسانات خلقی میشود. بعضی از افراد با کوتاهتر شدن روز خلق و خوی شان دستخوش تغییر شده و احساس افسردگی میکنند و حس شادابی شان کم میشود. انسانها از لحاظ سرشتی به دو دسته تقسیم میشوند. گروهی که مثل چکاوک سحرخیز هستند و در زمان صبح ازسطح بالای شادابی برخوردارند و در زمان غروب ساکت میشوند. بعضی از افراد نیز هستند که به آنها بوف یا جغد میگویند. این افراد باغروب خورشید سرحالتر میشوند و فعالیت آنها شبانه است. دانشآموزانی که ادعا میکنند قدرت یادگیری شان در مطالعات شبانه بیشتر است در این گروه قرار میگیرند. این گروه از روزهای بلند تابستان بیزار هستند و همیشه از گرمای زیاد و کوتاه بودن شب شکایت دارند اما تحقیقات علمی مشخص کرده است این گروه از افراد به دلیل نداشتن خواب کافی بیشتر در معرض افسردگی و اختلالات دوقطبی قرار دارند. هورمونی به نام ملاتونین در بدن بین ساعت ۱۱ شب تا ۴ صبح ترشح میشود. این هورمون چشمان را پر از تاریکی میکند. در شب ملاتونین تولید میشود تا به تنظیم چرخه خواب – بیداری کمک کند. وقتی فرد در اتاق تاریک خوابیده باشد مغز این هورمون را ترشح میکند. این هورمون به بهبود، سم زدایی و بازتوانی بدن کمک میکند و کسانی که شبها بخصوص شبهای کوتاه تابستان خواب کافی ندارند در چرخه بیولوژیکی بدنشان در اواخر تابستان و شروع فصل پاییز بیشتر در معرض افسردگی و اختلالات دوقطبی قرار میگیرند. توصیه پزشکان این است ساعت ۱۱ شب تا ۴ صبح جزو ساعتهای خواب باشد زیرا بعد از این ساعت میزان خواب عمیق کم و در نتیجه میزان ترشح ملاتونین کم میشود و از ساعت ۶ صبح به بعد معمولاً اثر خواب برعکس شده و در دراز مدت زمینه ابتلا به افسردگی را فراهم میسازد.
دکتر کامران عسگری؛ روانپزشک
منبع: روزنامه ایران ۳۰ تیر ۱۳۹۴