هنر منبت کاری و پیشینه آن

منبت کاری چوب نام یکی از صنایع دستی ایران می‌باشد که ریشه کلمه منبت از کلمهٔ نبات گرفته شده و به معنی رویانیده می‌باشد. و به این دلیل بوده است که برجستگی گل و گیاه بر روی چوب، سنگ، و مانند روئیدن گیاه بر روی آن بوده است. هنر منبت که در آن حکاکی و کنده کاری روی چوب می‌باشد قدیمی ترین اثر منبت یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است.

مواد اولیه منبت انواع چوب درختان می‌باشد هرچه جنس چوب محکم تر و فشرده تر باشد کار منبت بهتر و زیباتر و با دوام تر می‌باشد. مثل چوب گردو، شمشاد، گلابی. ابتدا طرح مورد نظر روی چوب کشیده شده و حکاکی شده و سپس به صورت برجسته و حجم دار درآورده می شود.

پیشینه
تاریخچه منبت کاری همانند بقیهٔ هنرها و صنایعی که بنیانگذار آن مردم عادی بوده‌اند و در امان جوامع پراکندهٔ بشری متولد شده و رشد کرده چندان روشن نیست و به درستی نمی‌توان گفت این هنرصنعت از چه زمانی ابداع شده و رواج یافته. اما آنچه مسلم است چوب به عنوان فراوانترین مادهٔ اولیهٔ موجود در طبیعت جزو نخستین موادی است که توجه بشر را به خود جلب کرده و برای ساخت و پرداخت انواع وسایل مصرفی و هنری مورد استفاده قرار گرفته. بنا به اسناد و مدارک موجود منبت کاری در ایران متکی به سابقه یی بیش از هزار و پانصد سال است و حتی عده یی از محققان به صراحت اظهار نظر نموده‌اند که قبل از ظهور ساسانیان نیز منبت کاری در ایران رواج داشته، ولی هیچ بازماندهٔ تاریخی که این ادعا را اثبات کند در دست نیست.

قدیمیترین اثر منبت موجود که تاریخ نیمهٔ اول قرن سوم هجری قمری را دارد یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است که در دورهٔ عمر و بن لیث صفاری ساخته شده و دارای زیر سازی از چوب تبریزی می‌باشد و روی آن با خلال‌هایی از چوب گردو و نقوش پر ضلعی بسیار زیبایی زینت شده و بعد از آن باید یک سر در منبت کاری شده از چوب کاج را مورد اشاره قرار داد که ساخت قرن چهارم هجری قمری است و روی آن با ظرافت کامل خط وط کوفی با قط ری حدود سه سانتی متر کنده کاری شده است.

منبت کاری

کارگاه منبت کاری چگونه ایجاد شد؟
منبت کاری نیز مانند خاتم کاری از هنرهائی است که در دوران صفویه راه پیشرفت و ترقی را به سرعت پیمود و هنرمندان منبت کار آثار بسیار زیبائی در این دوره از خود باقی گذاردند ولی در دوره قاجاریه به علت عدم توجهی که به هنر و هنرمندان شد، این هنر نیز در بوته فراموشی ماند و رو به انحطاط نهاد، تا این که با ظهور سلسله پهلوی خوشبختانه هنر منبت نیز مانند سایر صنایع مستظرفه مورد توجه خاص رضا شاه سر سلسله دودمان پهلوی قرارگرفت و موجبات احیای این هنر فراهم گشت و منبت کاری که تا این زمان در حال رکود بود مجدداً راه تکامل و تطور را پیمود.

در بین شهرهای ایران دو شهر آباده و شیراز از مراکزی است که در آن منبت کاری و سایر رشته‌های این هنر رواج بسیار دارد و مخصوصاً در شهر آباده هنر مزبور رونق بیشتری دارد. و در سال ۱۳۱۱ که حسب الامررضا شاه به منظور متمرکز ساختن هنرهای ملی، «هنرستان صنایع قدیمه» تأسیس گردید، مرحوم احمد امامی که از هنرمندان بنام و از استادان بزرگ منبت کاری به شمار می‌رفت و در شهر آباده سکنی داشت به منظور ایجاد کارگاه منبت کاری و تعلیم هنر جویان به تهران دعوت گردید. مرحوم احمد امامی به همراهی فرزند خود، علی امامی (رئیس فعلی کارگاه منبت کاری) به تهران آمد و کارگاه منبت، به همت این استاد فقید تأسیس گردید.

برای توضیح مختصر هر یک از فنون ذکر شده می توان چنین گفت:
منبت کاری در دو نوع ریز و درشت برروی چوب و عاج و استخوان انجام می شود و شامل مجسمه سازی، نیمرخ و تمام رخ، گلبرگهای اسلیمی، ختائی و غیره می‌باشد.

مشبک کاری در تزیین قابها و سایر وسایل تجملی به کار برده می شود و معمولاً بر روی چوبهای گوناگون و عاج و استخوان انجام می گردد.

معرق کاری و موزائیک کاری شامل قرار دادن چوبهائی به رنگهای طبیعی و عاج و استخوان و صدف در کنار هم و به هم آمیختن آنها و ایجاد یک سری نقشه‌های زیبا و بدیع مانند اشکال گوناگون هندسی، برگ اسلیمی، مینیاتور و نظائر آن است.

رنگ کاری و رویه کوبی به منظور زیباتر ساختن و جلا بخشیدن به کارهای منبت کاری است تقریباً مراحل نهائی کار است و در هنر تزئینی منبت مورد نظر هنرمندان و صاحبنظران این فن می‌باشد. رنگ کاری و رویه کوبی علاوه بر افزودن بر زیبائی اثر، چوب را از گزند رطوبت و گرما و نظائر آن حفظ می‌کنند.

مراکز مهم منبت کاری
شهر ملایر مهم ترین مرکز منبت کاری کشور میباشد همچنین در برخی از مناطق کشور مانند آباده در استان فارس و شهر گلپایگان در استان اصفهان به صورت پراکنده به منبت‌ کاری میپردازند همچنین در شهر بوشهر نیز عده‌ای به منبت کاری اشتغال دارند و در دیگر نقاط کشور نیز به صورت جزئی منبت کاری رایج است.

امتیاز دهید: post
ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.