هفت نکته کلیدی در هنر عذرخواهی

عذرخواهی در واقع یعنی تلاش برای ترمیم زخمی که ما خواسته یا ناخواسته بر جسم و روح یا متعلقات کسی نشانده‌ایم منتها طوری که تا حد ممکن جایش باقی نماند؛ هنر از دل درآوردن کدورت‌ها و در دل کاشتن مجدد محبت‌ها؛ هنری که ما با کمکش سعی می‌کنیم نه فقط اشتباهاتمان را جبران کنیم بلکه به ارزش‌های درونی و اعتبار بیرونی خودمان هم اضافه کنیم.

اگر اینطوری به عذرخواهی نگاه کنیم دیگر برایمان حکم جان‌کندن پیدا نمی‌کندکه حاضر باشیم بمیریم و به اشتباهمان اعتراف نکنیم.

انواع عذرخواهی

۱- طلبکارانه
جمله‌های کلاسیکی مثل «خب چیزی نشده که حالا… …» یا «تقصیر خودت بود» که گاهی وقت‌ها خودمان هم به دور و بری‌هایمان گفته‌ایم نمونه‌هایی از این الگو هستند. این شکل از عذرخواهی از انواع رایج معذرت خواستن ماست که بخش« تقصیر من که نبود»ش خیلی پررنگ‌تر از «ببخشید»ش به چشم می‌آید. ظاهرا ما هم همین را از آن می‌خواهیم.

۲- عاجزانه
بر عکس مورد قبلی که زورمان می‌چربید، شکل دیگری از عذرخواهی کردن هم داریم که همان الگوی«غلط کردم» معروف خودمان است و از زمان بچگی مقابل یک قدرت مافوق غیرقابل چالش مثل ناظم سختگیر مدرسه با آن ترکه ادب ترسناکش به‌کار می‌بردیم. این روزها بعد از منسوخ شدن دوره آن ترکه‌ها، این روش را موقعی که افسر راهنمایی و رانندگی مچمان را در ورودی خیابان یکطرفه و حین خلاف رفتن می‌گیرد از خودمان نشان می‌دهیم بلکه از دم تیغ جریمه‌اش جان سالم به‌در ببریم.

۳- شجاعانه
شکل قشنگی هم از عذرخواهی‌کردن داریم که نه در آن گردن‌کلفتی می‌کنیم که بگوییم کم نیاورده‌ایم و نه عجز و لابه می‌کنیم که قضیه به‌خیر بگذرد بلکه منصفانه و به زبان خودمانی می‌گوییم «اینجا رو من اشتباه کردم و می‌خوام جبران کنم.» در این مدل معذرت‌خواهی، نه عقل و انصافمان را به‌خاطر غرور و ترس از کم آوردن تعطیل کرده‌ایم و نه به‌خاطر ترس از مجازات، گردن عجز کج کرده‌ایم و این یعنی معذرت‌خواهی از نوع شجاعانه. شجاعت قبول حق و پذیرفتن مسئولیت اشتباهمان به قصد جبران کردن آن؛ چیزی که همه قلبا به آن احترام می‌گذارند.

۷ نکته کلیدی در هنر عذرخواهی
۱- سعی کنیم کاری نکنیم که عذرخواهی بخواهد
اشتباه است که فکر کنیم عذر‌خواهی کردن نسخه خوبی است که دائما باید پیچیده شود. برای بعضی‌ها اشتباه کردن و معذرت خواستن مثل یک عادت روزانه می‌شود. دائما اشتباه؛ دائما عذرخواهی.

امام حسین (ع) می‌فرمایند: از آنچه موجب عذرخواهی می‌شود بپرهیز، زیرا مؤمن بد نمی‌کند، عذرخواهی هم نمی‌کند ولی منافق هر روز بد می‌کند و بعد عذرخواهی می‌کند. (تحف‌العقول، ص ۱۷۹).

نکته مهمی که باید به آن توجه کنیم این است که در واقع قبح اشتباه کردن برای افرادی که به معذرت‌خواهی عادت می‌کنند شکسته می‌شود. فرد ابایی از تکرار اشتباهش ندارد و معذرت‌خواهی مثل لق‌لقه زبان در حرف‌هایش تکرار می‌شود.

پس حواسمان باشد قبل از اینکه به سناریوی قشنگ عذرخواهی‌کردن فکر کنیم، کاری نکنیم که بخواهیم بابتش عذرخواهی کنیم. از طرف دیگر بعضی اشتباه‌ها معذرت‌بردار هم نیستند؛ مثل جایی که پای خسارات جانی یا آبرویی در میان باشد. این است که علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد.

۲- جبران کردن، بهترین عذرخواهی است
۲ چیز معمولا به طرف مقابل شما در قبال لطمه‌ای که به او وارد شده آرامش می‌دهد؛ اول اینکه ببیند شما متوجه اشتباهتان شده‌اید و حق را به او می‌دهید که این قضیه حتی ربطی به عمدی و سهوی بودن مسئله هم ندارد. دوم حس کردن پشیمانی واقعی در شما و دیدن همت‌تان برای جبران خسارتی که به‌وجود آمده حتی اگر واقعا امکان آن نباشد. درک وضعیت پیش آمده و پذیرش منصفانه مسئولیت آن؛ حداقل انتظاری است که فرد مقابل از شما دارد و کاملا هم بجاست. برای این کار کافی است خود را در موقعیت او قرار دهید و فکر کنید اگر شما به جای او بودید چه حالی داشتید؛ اینکه مثل خیلی‌ها بعد از یک اشتباه به‌ اصطلاح ۲ قورت و نیم‌مان هم باقی نباشد،؛ نصف حل مشکل است.

۳- بدانیم کجا باید عذرخواهی کنیم و کجا نباید
اشتباه دیگری که معمولا افراد بامحبت می‌کنند، عذرخواهی بابت خطایی است که نکرده‌اند و معمولا این کار را موقعی انجام می‌دهند که می‌خواهند دل کسی را که از آنها رنجیده به‌دست بیاورند.

جایی که خطایی انجام نداده‌اید، در عوض عذرخواهی بابت گناه نکرده، سعی کنید با محبت و توضیح ملایم و منطقی موقعیت پیش‌آمده، قضیه را از دل مخاطبتان درآورید اما اگر لجاجت کرد اصرار نکنید.

گاهی زمان، خیلی چیزها را حل می‌کند.

۴- برای عذرخواهی وقت‌شناس باشید
انتخاب شرایط زمانی و مکانی مناسب و توجه به وضعیت روحی مخاطب شما در شرایط مختلف،؛ راه را برای انتخاب بهترین موقعیت باز می‌کند. اگر کسی را که قصد معذرت‌خواهی از او دارید در شرایط نامناسبی گیر بیندازید، از پیش باید منتظر خراب‌تر شدن کارها باشید. شرایط نامناسب روحی- روانی مثل مواقعی که اعصاب طرف خرد است یا شرایط نامطلوب جسمی مثل زمان‌های گرسنگی یا خستگی فرد از بدترین مواقعی هستند که می‌شود شانس موفقیت در عذرخواهی را در آنها امتحان کرد. در مقابل انتخاب زیرکانه زمان‌های خاص مثل اوقات سرحالی و پرنشاطی مخاطب امکان کسب بهترین نتیجه را تا میزان زیادی افزایش می‌دهد. در واقع شرایط مثبت موجود در این موقعیت‌ها به مثبت بودن نتیجه کار کمک می‌کند. گیر دادن به طرف مقابل حتی برای معذرت‌خواهی در شرایطی که آمادگی‌اش را ندارد اشتباه محض است و غالبا باعث رنجش بیشتر می‌شود. گاهی در این شرایط باید کمی صبر کرد تا آب‌ها از آسیاب بیفتد، شخص آرامش خود را باز پیدا کند و حال شما را هم بفهمد.

۵- خلاقیت به خرج دهید
استفاده از شگردهای خوشایند خصوصا آنهایی که به‌صورت غیرمنتظره می‌توان به‌ کارشان برد خیلی وقت‌ها غوغا می‌کنند. پیدا کردن نامه‌ای زیبا که در آن حرف دلتان را به همسرتان زده‌اید و از او دلجویی کرده‌اید در جایی که انتظارش را ندارد یا دریافت غیرمنتظره یک هدیه یا یک دسته گل از طریق پست در لحظه‌ای که فکرش را هم نمی‌کنید با جملاتی صریح و بی‌حاشیه که در آن از شما عذرخواهی می‌شود چیزهایی هستند که بسیاری از دل‌ها را نرم می‌کنند و به زحمت می‌توان مقابلشان مقاومت کرد. از طرف دیگر این روش‌ها راه‌حل هوشمندانه‌ای است برای گفتن حرف‌هایی که در ملاقات حضوری، از گفتن آنها خجالت می‌کشیم.

۶- منصف و منطقی باشید
قبول حق، نه کسی را کوچک می‌کند و نه از اعتبار او می‌کاهد. در عوض بزرگی شخصیت او را نشان می‌دهد، خصوصا جایی که این پذیرش به ضررش باشد. چرا باید وقتی نابجا جلوی ماشین کسی می‌پیچیم ۲ تا فحش هم در مقابل اعتراضش به او هدیه کنیم. اینطوری کسی بزرگ نمی‌شود، همانطور که کسی از عذرخواهی بجا هم کوچک نمی‌شود. صادقانه اعتراف به حقیقت کنید و ببینید که روحتان چطور اوج می‌گیرد.

۷- عذرپذیر باشیم
دنیا، دنیای علت و معلول است. بارها شنیده‌ایم از هر دست بدهیم از همان دست می‌گیریم. پس اگر می‌خواهیم عذر ما را بپذیرند باید خود عذرپذیر باشیم.

امـام سجاد علیه‌السلام از پدر گرامیشان امام حسـین(ع) نقل می‌کنند کـه فرمودند: «اگر مردی در این گوشم- اشاره به گوش راست خود کرد- مرا دشنام دهد و در گوش دیگری از من پوزش بخواهد، پوزش او را می‌پذیرم؛ «إحقاق‌الحق: ۱۱ / ۴۳۱»

و در فرمایش زیبای دیگری فرمودند: «در مجازات خطا کار شتاب مکن و میان خطا و مجازات، راهی برای عذرخواهی‌اش قرار بده». گل بی‌خار خداست. همه ما در معرض خطا و اشتباه هستیم. اگر کسی واقعا احساس می‌کند که اصلا دچار اشتباه نمی‌شود قدرت تشخیص اشتباه را از دست داده. همه اشتباه می‌کنند ما هم همینطور؛. پس ببخشیم تا عذر ما را هم بپذیرند.