بازار شیخ علاءالدوله، بازار مردگان جهان

شاید در دنیا تنها چند بازار وجود داشته باشد که از آن به عنوان «بازار مردگان» یاد می‌کنند. بازارچه‌هایی که وقتی در آنها قدم می‌زنید هیچ نشانه‌ای از مرده و گورستان در آن دیده نمی‌شود و کاسبان و مغازه‌داران نیز خود را به شکل ارواح در نمی‌آورند؛ ولی با همه اینها بسیاری از اهالی و مردم منطقه آن را به عنوان بازار مردگان می‌شناسند. این درحالی است که شهرت تعدادی از این اماکن تا حدی است که پای گردشگران و ماجراجویان را نیز به این مناطق باز کرده است. بازار «مونروویل» در شهر پنسیلوانیای آمریکا و بازار «شیخ علاءالدوله» در سمنان جزو ۲ بازارچه مشهور دنیا هستند که همواره از آنها به عنوان بازار مردگان یاد می‌کنند!

‌زامبی‌ها در بازار مونروویل
بازار «مونروویل» در شرق پیتسبورگ آمریکا قرار دارد که در سال ۱۹۶۹ میلادی ساخته شد و تا مدت‌ها به عنوان یکی از بازارهای مهم در ایالت پنسیلوانیا شناخته می‌شد، تا اینکه با گذشت سالیان متمادی و گسترش شهر، دیگر این بازارچه نمی‌توانست پاسخگوی اهالی منطقه باشد به همین خاطر طی سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ پروژه گسترش و بازسازی بر روی آن انجام شد. اما اینکه چرا مونروویل به بازار مردگان شهرت یافت خود موضوعی است که به سال ۱۹۷۷ برمی‌گردد، چرا که فیلم «سپیده‌دم مردگان» به کارگردانی «جرج رومرو» در این بازار ساخته شد و در واقع این اثر جزو اولین گروه فیلم‌های زامبی در دنیا است. از آنجایی که بازار مونروویل در زمان ساخت فیلم باید هر روز پاسخگوی نیاز مشتریان خود باشد، فیلمبرداری شب‌ها و درست در زمان تعطیلی بازار انجام می‌شد، موضوعی که باعث شد ساخت این فیلم تا سال ۱۹۷۸ ادامه یابد.

در این فیلم بارها نمای بیرونی بازار نشان داده شده و داخل آن نیز که با تغییر دکوراسیون به قلعه تبدیل شده بود تا مدت‌ها محل گرفتن عکس‌های یادگاری مشتریان بود. البته در این بازار فیلم‌های دیگری نیز ساخته شده، ولی با توجه به تاثیرگذاری اثر «سپیده‌دم مردگان» در صنعت فیلم‌سازی و همچنین انفجار ساخت فیلم‌های زامبی در سراسر دنیا، این بازار قدیمی به بازار مردگان شهرت یافت؛ بازاری که سالیانه، هزاران گردشگر و علاقمند به فیلم‌های ترسناک از آن بازدید می‌کنند.

‌تابوت گردانی در بازار شیخ علاءالدوله
موضوع شهرت یافتن بازار «شیخ علاءالدوله» به بازار مردگان حکایت دیگری دارد، به عبارتی می‌توان اذعان داشت، این نام‌گذاری ریشه در فرهنگ، سنت و نقش مهم بازار در زندگی روزمره مردم سمنان دارد. چرا که جایگاه تجارت و بازرگانی در سمنان به‌دلیل قرار گرفتن این شهر در مسیر جاده ابریشم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است و از آنجایی که علت نام‌گذاری این اثر به بازار مردگان حتی امروزه نیز در میان اهالی منطقه زنده است باعث شده این مجموعه نسبت به بازار مونروویل از شهرت بیشتری برخوردار باشد. اولین و قدیمی‌ترین بازار در سمنان ابتدا در جهت غرب به شرق بنا شد مجموعه‌ای که در قرن نهم هجری قمری آن را بازار شیخ علاءالدوله نام گذاشتند. اما اینکه شیخ علاءالدوله که بود و به‌طور کلی چرا این مجموعه تاریخی به بازار مردگان شهرت یافت از جمله موضوعاتی است که آن را با «هانی رستگاران» کارشناس میراث‌فرهنگی استان سمنان در میان گذاشتیم؛ او در این باره می‌گوید: «شیخ ابوالمکارم رکن‌الدین علاءالدوله احمد بن محمد بن احمد بیابانکی سمنانی» ملقب به شیخ علاءالدوله سمنانی از نام‌داران عرفان ایرانی در قرون هفتم و هشتم هجری است که به‌دلیل قرار گرفتن این بازار بر سر جاده ابریشم و ادای احترام به این حکیم عالم نام او را بر روی بازار گذاشتند». رستگاران این گونه ادامه می‌دهد: «این بازار به دلیل قرار گرفتن در مسیر گورستان علمدار باعث شد تا مردگان شهر همواره از راسته بازار تشییع شوند که البته همین امر باعث شد تا این مجموعه تاریخی به بازار مرده‌ها معروف شود». این کارشناس میراث‌فرهنگی می‌گوید: «با تشییع هر جنازه در بازار، کسبه خرید و فروش را برای مدتی متوقف می‌کردند و به بیرون از مغازه می‌آمدند و با بستن در مغازه که بعدها به پایین کشیدن کرکره‌ها تغییر کرد به خانواده متوفا ادای احترام می‌کردند». رستگاران دلیل کثرت مراسم تشییع جنازه و تابوت گردانی در طول سالیان متمادی در این مجموعه را دلیل شهرت یافتن آن به بازار مردگان دانست. از این کارشناس میراث فرهنگی در خصوص وضعیت کنونی بازار مردگان می‌پرسیم که می‌گوید: «در دوره صفویه همزمان با تغییر مسیر جاده ابریشم، رونق این بازار هم کاهش یافت چرا که مقیاس تجارت شهری و منطقه‌ای تغییر پیدا کرده و دیگر صادرات و واردات همانند گذشته فعال نبود؛ در دوره قاجار نیز با توسعه و نوسازی شهر و ایجاد محل‌ها و راسته‌های جدید، بازار شیخ علاءالدوله بیش‌از پیش فعالیت خود را از دست داد و بعدها با ایجاد خیابان، بازار به دو قسمت تقسیم شد». باتوجه به اتفاقات رخ داده و تخریب‌های صورت گرفته به نظر می‌رسد وضعیت بازار به واقع شباهت زیادی به بازار مردگان داشته باشد؟ او می‌گوید: «البته اینطور نیست چرا که این روند در دهه ۷۰ متوقف شد و با مرمت و احیای بخش جنوبی آن توسط سازمان میراث فرهنگی باعث رونق دوباره بخش‌های مختلف آن شد». در هر حال آنچه مسلم است، بازار شیخ علاءالدوله یا به قول اهالی بازار مردگان که بعدها با همین عنوان سرزبان گردشگران خارجی افتاد؛ حامل پیام‌های گوناگونی از جمله زندگی، معیشت، هویت و فرهنگ ساکنان سمنان قدیم است.

منبع: مردمسالاری