بررسی سریال سازی تاریخی در طول سه دهه فعالیت تلویزیون

وقتی آی فیلم تاسیس شد، کمتر کسی می دانست که این شبکه برای ایرانی ها هم برنامه پخش می کند. اما بعد از مدتی که این شبکه، شروع کرد به پخش سریال های نوستالژیک ایرانی، آن هم به دو زبان عربی و فارسی، دیگر بین داخلی ها هم طرفدار پیدا کرد. آنقدر که ملت زمان پخش سریال های آی فیلم را دنبال می کردند و حتی زمان پخش شان را به هم اطلاع می دانند. سریال های مختلفی از گذشته در این شبکه پخش شد؛ از سریال «ابوعلی سینا» گرفته تا «خانه سبز» و «پریدخت» و فیلم های دیگر. این روند در شبکه ادامه دارد و ما هر روز منتظر بازپخش سریال جدیدی از گذشته هستیم تا کلی خاطراتمان زنده شود. این روزها، سربداران در حال پخش است. سریالی که در سال ۱۳۶۳ به کارگردانی «محمدعلی نجفی» ساخته شد و جزو برترین سریال های تاریخی ایران به حساب می آید. سریالی که اگر خوب دقت کنیم تا به حال، کاری به سنگینی و کیفیت آن ساخته نشده. به بهانه پخش مجدد این سریال سراغ سریال سازی تاریخی در ایران رفتیم و هر دهه را به صورت جداگانه تحلیل کردیم.

● پرشی به نام سریال سازی
امکانات مالی تلویزیون خوب بود و همین ماجرا باعث شد بسیاری از فیلمسازان جذب تلویزیون شوند. تا قبل از انقلاب نزدیک به هزار فیلم کوتاه و بلند ساخته و تولید شد. از اولین سریال هایی که در تلویزیون ملی پخش شد «امیرارسلان نامدار» بود. این سریال به کارگردانی «اسماعیل کوشان» در سال ۱۳۴۵ ساخته شد. اما از مهم ترین سریال های آن دوران «سلطان صاحبقران» به کارگردانی «علی حاتمی» که در سال ۱۳۵۴ ساخته شد، «دلیران تنگستان» به کارگردانی «همایون شهنواز» و «دایی جان ناپلئون» به کارگردانی «ناصر تقوایی» در سال ۱۳۵۵ است. ساخت این سریال ها، ایرانی ها را روی دور سریال سازی انداخت. اما آن اوایل، سوژه های جذاب برای سریال شدن، تاریخ ایران بود. سوژه هایی که در رسته سوژه های تاریخی قرار می گرفتند و ساختن شان سخت بود.

● اواخر دهه ۵۰ و دهه ۶۰
«سربداران» اولین سریال تاریخی ای بود که بعد از انقلاب و در سال ۶۳ روی آنتن شبکه یک رفت. بعد از آن، سریال «امیر کبیر» به کارگردانی «سعید نیکپور» بود که سال ۶۴ پخش شد. سریال «بوعلی سینا» به کارگردانی «کیهان رهگذار» هم در همان سال پخش شد. «هزار دستان» علی حاتمی هم در سال ۶۶ روی آنتن شبکه یک رفت گرچه ساخت این سریال از اوایل دهه ۵۰ شروع شده بود. به واسطه ساخت این سریال، شهرک سینمایی غزالی بنا شد که یکی از مهم ترین شهرک های سینمایی تاریخی در ایران است که فیلم های مختلفی هم در آن ساخته می شود. داستان سریال در دوران قبل از رضا شاه تا پایان حکومت محمدرضا پهلوی می گذرد. در آن زمان تلویزیون فقط دو شبکه داشت که آنها هم در ساعت های مشخصی برنامه پخش می کردند. به اقرار بسیاری از تاریخی سازان، این دوره بهترین دوره تاریخی سازی در ایران است.

● ویژگی
در این دوران ایران در شرایط جنگی به سر می برد و همه امکانات محدود بود. حتی ساعت پخش برنامه ها از تلویزیون هم زمان محدودیت داشت (البته نسبت به قبل انقلاب، ساعت بیشتری پخش داشت). چون این دوران، دوران بعد از پیروزی انقلاب است عرق ملی و میهن پرستی بیشتر است و بیشتر سریال های تاریخی بر مبنای تاریخ ایران است. نگاهی به این چند سریال معروف نشان می دهد که همه آنها درباره شجاعت و اقتدار ایرانی ها در بیرون کردن دشمن و به دست گرفتن استقلال است. اما نکته مهم درباره ساخت سریال ها برمی گردد به کیفیت ساخت شان. به نظر می رسد در آن دوران به دلیل محدود بودن امکانات باید سرمایه را در بهترین جای ممکن و به بهترین شیوه خرج می کردند! برای ساخت سریال هم از بهترین فیلمنامه، بهترین کارگردان، بهترین فیلمبردار و خلاصه بهترین امکانات استفاده شده تا کار از نظر کیفی در سطح قابل قبولی باشد. حتی زمانی که برای ساخت سریال در نظر گرفته می شد، زمان بیشتری بود. در این سریال ها به خاطر فضای جامعه، فضای کلی پروژه بیشتر شعارگونه بوده. فضایی که با فضای ایدئولوژیک اوایل انقلاب و بعد از آن همخوانی دارد. مردم بیشتر منتظر شنیدن این شعارها هستند و از آن استقبال می کنند.

● دهه ۷۰
از معروف ترین سریال های تاریخی این دوره، امام علی داوود میرباقری است که در سال ۷۴ پخش شد. سریالی که درباره صدر اسلام و دوره امامت حضرت امیر(ع) بود. تا قبل از این سریال هم چند فیلم سینمایی تاریخی اسلامی از جمله شیخ مفید (فریبرز صالح و سیروس مقدم) و روز واقعه (شهرام اسدی) ساخته شده بود. نسخه سریالی شیخ مفید هم در سال ۷۴ پخش شده بود. بعد از آن تلویزیون روی دور ساختن سریال های مذهبی افتاد. یک سال بعد از امام علی و استقبالی که از آن شد، مهدی فخیم زاده سریال «تنهاترین سردار» را ساخت که درباره زندگی اما حسن(ع) بود. اما نتوانست از نظر جایگاهی، جایگاه امام علی (ع) را پیش مخاطب کسب کند. یک سال بعد از آن دوباره فخیم زاده سراغ سریال مذهبی رفت و زندگی اما رضا (ع) را جلوی دوربین برد. «ولایت عشق» در سال ۷۶ روی آنتن رفت. این سریال بسیار بهتر از تنهاترین سردار بود و توانست مخاطب بیشتری جذب کند. یکی از سریال های بسیار مهم این دوران «مردان آنجلس» ساخته فرج الله سلحشور بود که با وجود برخی کاستی ها اما با استقبال خوب مخاطبان مواجه شد. در سال ۷۹ هم فیلم سینمایی «مریم مقدس» به کارگردانی شهریار بحرانی از سینماها پخش شد که به خاطر استقبال گسترده، نسخه تلویزیونی آن هم ساخته و همان سال از تلویزیون پخش شد. در پایان این دهه حتی سریال موفق «کیف انگلیسی» توسط سید ضیاالدین دری ساخته و پخش شد.

● ویژگی
زمان پخش برنامه های تلویزیونی، ۲۴ ساعته شده بود. تعداد شبکه ها افزایش پیدا کرده بود و شبکه ۳ تاسیس شد. دیگر سریال ها کمتردر مورد میهن پرستی و تاریخ ایران بود. رویکرد تلویزیون، بر ساخت سریال های مذهبی قرار گرفته بود. گرچه از کیفیت کارها کاسته شده بود و فیلمنامه ها و امکانات آن قوام سابق را نداشت ولی باز هم سریال ها می توانستند خودشان را به عنوان سریال فاخر معرفی کنند. در این دوران جذب مخاطب اهمیت پیدا می کند و رنگ و لعاب سریال ها بیشتر می شود.«امام علی» در ۱۴ قسمت ساخته شد ولی سریال های بعدی در تعداد قسمت های بیشتری ساخته شدند. امکانات و بودجه بیشتر شده بود. سیما فیلم تاسیس و متولی ساخت سریال های فاخر شده بود. تا قبل از آن، ساخت سریال ها به عهده خود شبکه ها بود. سیما فیلم سریال ها را درجه بندی کرد و بودجه های مختلف به پروژه های مختلف می داد.

● دهه ۸۰
شروع دهه هشتاد با سریال مذهبی «معصومیت از دست رفته» کاری از داوود میرباقری بود. داستان سریال مربوط به دوران امام حسین(ع) بود. بعد از آن در سال ۸۵، سریال یوسف پیامبر(سلحشور) ساخته و پخش شد که نتوانست رضایت مخاطب را جلب کند. این سریال ضعف هایی در مجموع داشت که یوسف پیامبر را خیلی دلچسب نکرد. سریال «مدار صفر درجه» به کارگردانی حسن فتحی هم سال ۸۶ پخش شد. سریالی که نمایی از ایران در زمان رضا شاه را به خوبی نشان می داد. بعد از آن هم در سال ۹۰ سریال «مختار نامه» به کارگردانی میرباقری روی آنتن رفت که یکی از نقاط ضعفش، تحریفاتی در تاریخ آن بود. در این دهه سریال های مختلف دیگری اعم از ایرانی و مذهبی پخش شد. در چشم باد، یک مشت پر عقاب، پریدخت و خیلی سریال دیگر که نتوانستند به خوبی ماندگار شوند. الان هم که کلاه پهلوی در حال پخش است. سریالی که باز هم به کارگردانی دری درباره تاریخ است.

● ویژگی
در این دوران دیگر هم سریال مذهبی ساخته می شد و هم تاریخ ایرانی. در این دوران فیلمبرداری ها ویدئویی شد. تا قبل از این دهه فیلمبرداری ها همچنان ۳۵ میلی متری بود. تعداد قسمت های سریال ها بیشتر شده بود تا به صورت فصلی پخش شوند. فیلمبرداری سریال ها در خارج از کشور و حتی آوردن بازیگر خارجی در سریال ها هم یکی از نکاتی است که به ساخت سریال ها اضافه شد.

منبع: مردمسالاری