سالمندی و چگونگی حفظ سلامت روانی در این دوران

گزارش های سازمان جهانی بهداشت نشان می دهد که در یک دهه اخیر جمعیت جهان مسن تر شده است. کارشناسان پیش بینی کرده اند طی ۱۵ سال آینده تعداد افراد پیر دوبرابر خواهدشد.

بیشتر افراد مسن از جهت ابعاد مختلف دوران سالمندی از جمله جنبه های سلامتی، جنبه های عاطفی و جنبه های رفتاری که چرخه تشکیل دهنده ابعاد روانی سالمندی هستند باید بطور نسبی از سلامت و بهداشت روانی برخوردار باشند.

رشد جمعیت در کشورمان هم به طور کلی حدود ۵/۱ درصد است ولی رشد سالمندی بیش از سه درصد می باشد. یعنی جمعیت سالمندان به سرعت در حال افزایش است و پیش بینی می شود تا یک دهه آینده سالمندان ایران از مرز ۱۸میلیون نفر عبور کند.

وجود طب سالمندان به معنای کم اهمیت بودن بهداشت روانی این دوره در گذشته نیست بلکه حاکی از این حقیقت است که ثبات سلامت روان سالمندان تحت نیاز به کمک خانواده و متخصصان جامعه است تا علائم سالمندی را هرچه زودتر تشخیص و نسبت به درمان آن اقدام ورزند.

اهداف ارتقاء سلامتی و پیشگیری از بیماری ها در افراد سالمند به طور ویژه شامل کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری های حاد و مزمن، حفظ عملکرد مستقل، طولانی کردن امید به زندگی و حفظ و افزایش کیفیت زندگی است. با وجود این باید قبول داشت که سالمندان یک گروه خیلی شبیه به یکدیگر نیستند و مقوله کاملی از توانایی عملکردی و کیفیت زندگی در آنها هم یکسان نیست، بنابراین اصل این است که زمانی که در مورد مشارکت در فعالیت های ارتقاء سلامتی تصمیم می گیریم، خصوصیات افراد و وضعیت زندگی آنها را درنظر بگیریم.

برخی از سالمندان به طور همزمان دچار چند بیماری هستند. دقیقا برخلاف بقیه افراد در سنین مختلف که معمولا درلحظه یک بیماری دارند. سالمندان به دلیل مداوای بیماری ها معمولا در هر زمان چندین نوع دارو مصرف می کنند. در دوران سالمندی خلقیات و روحیات آنها نیز تغییر پیدا می کند و الگوی مصرفی غذایشان هم دچار تغییراتی می شود.

از آن جهت که دوران سالمندی معمولا با دوران بازنشستگی از کار و تا حدودی انزوای اجتماعی همراه بوده و سالمندان به مانند سالیان و دهه های گذشته در فعالیت های اجتماعی مشارکت فعال و تأثیرگذار نداشته و بدین سبب زیاد در اجتماع حضور ندارند، از نظر روحی و به تبع آن از نظر جسمی در معرض آسیب قرار می گیرند.

روندی که با ادامه آن نه تنها سالمندان را با مشکلات متعددی دست به گریبان می نماید بلکه جامعه را از توان، تخصص، دانش و تجارب آنان محروم ساخته و بخش بزرگی از توانمندی های اجتماعی به هدر می رود.

اهمیت بیشتر به کیفیت زندگی
بنابراین نه تنها بایستی با به کارگیری شیوه های مدرن و کارآمد، راه را برای حضور فعال سالمندان در اجتماع باز کرد بلکه بایستی حضور فعال این قشر از جمعیت در اجتماع را غنیمت شمرد.

ازطرف دیگر با توجه به این نکته که دوران سالمندی دست کم یک سوم تا یک چهارم از دوران زندگانی ما را در برمی گیرد، پس ضروری است که تجربه مثبتی در زندگانی تک تک ما و زندگی طولانی تر همراه با سلامت، مشارکت و امنیت و نیز همراه با افزایش کیفیت زندگی مدنظرمان باشد.

علاوه بر کمیت زندگی و طول عمر، به کیفیت و لذت از سال های پایانی عمر که بدون شک در استمرار فعالیت های اجتماعی و داشتن نقشی سازنده در خانواده و اجتماع رقم می خورد هم بها دهیم، مقوله ای که سازمان جهانی بهداشت رویکرد رسیدن به آن را با عبارت سالمندی فعال بیان کرده و طرح توانمندسازی سالمندان نیز نقشه راهی برای رسیدن به این هدف است.

بررسی عوامل تعاملی میان اعضاء خانواده با سالمندان و تأثیر برخی از عوامل در فرسوده نمودن خانواده ها و بالتبع واگذاری سالمند به خانه سالمندان یک ضرورت پژوهشی است. آشنانمودن سالمندان با رفتارها و اعمالی که از آنها سر می زند و بر خانواده ها اثر منفی می گذارد واجد ارزش ویژه ای است و حتی برای کسانی که در شرف سالمندی هستند رعایت این نکات امکانی فراهم می نماید تااطرافیان با نگرش مثبتی با سالمندان رفتار نمایند.

بررسی اجمالی عواملی که از تجربیات خانواده ها به دست آمد، گویای این واقعیت است که می توان سالمندان را آموزش داد تا با پرهیز از انجام امور فوق، پذیرش خود را در میان اعضای خانواده افزایش دهند.

آموزش دقیق عوامل بازدارنده به سالمندان و کسانی که در سن کهولت هستند در تحقق نیازهای روانی افراد در بزرگسالی موثر خواهدبود. تغییر نگرش جامعه نسبت به سالمندی هم یکی از شاخص های سلامت روانی است.

پشتیبانی عاطفی، پشتیبانی حمایتی و کنشی از جمله مواردی هستند که همه کسانی که به نوعی با سالمندان در تماس هستند باید آنها را به کار گیرند. پشتیبانی عاطفی با ابراز احساسات در ارتباط است و پشتیبانی حمایتی برای کمک به سالمند به کار می رود و درنهایت حس کنشی موقعی کاربرد دارد که کسی بخواهد از نزدیک سالمند بگذرد و لازم است دستی به او بزند.

هیجان به پایان رسیدن زندگی از جمله عواطفی است که زندگی روان شناختی انسان را به شدت متأثر می سازد از نقطه نظر روان کاوی، سلامت روانی انسان به میزان تسلط او بر هیجان مرگ بستگی دارد.

به نظر می رسد برای مقابله موثر با مرگ، راهی جز افزایش دانش نسبت به گذشته، مواهب آن به کیفیت زندگی و امور ما بعدالطبیعه وجود نداشته باشد. روی آوری سالمندان به تعامل بیشتر با دیگران می تواند به عنوان شاخصی از سلامت روانی محسوب گردد. پژوهشگران درپژوهش بر روی ۳۰۴ زن سالمند به این نتیجه رسیدند که عضویت درکلیسا، جهت گیری آخروی در کهولت به طرز مطلوبی نگرش منفی را نسبت به سالمندی اصلاح می کند.

عوامل روانی درسلامت سالمندان بسیار تاثیرگذار است. نباید فراموش کنیم که تحقیقات بسیاری در زمینه سبک زندگی و سلامت روان شده است که یافته ها نشان می دهند که بهداشت زندگی آدمی به شدت تحت تاثیر سبک زندگی افراد است.

انجام رفتارهای بهداشتی از جمله بهداشت روان می تواند بیماری ومرگ زودرس افراد را کاهش دهد. همچنین به نظر می رسد که سبک زندگی برای سلامتی افراد مسن تر دارای اهمیت بیشتری است. رفتار و فرآیندهای روانی که مرکز توجه علم روان شناسی مخصوصا روان شناسی سلامت هستند عبارتند از:

تعبیر و تفسیر مشکلات سالمندان
شناخت احساسات و انگیزه یا رفتار در واقع شناخت فعالیتی است روانی شامل دریافت، یادگیری، بیادآوردن، تعبیر و تفسیر، فکر کردن، باورها و حل مشکل که تک تک این موارد در سلامت روان سالمندان حائز اهمیت هستند.

برای مثال امکان دارد شما اعتقاد داشته باشید که زندگی بدون چیزهایی که من از آنها لذت ببرم ارزشی ندارد، چنانچه شما از کشیدن سیگار لذت می برید آیا حاضرید برای کاهش خطر ابتلا به سرطان یا ناراحتی های قلبی، آن را ترک کنید؟ شاید نه؟ این مثال، یک نمونه از نقش شناخت بر سلامت روان سالمندان است.

هیجان ها به احساسات ذهنی گفته می شوند که بر افکار، رفتار و فیزیولوژی افراد اثر می گذارند و از آنها اثر می پذیرند، بعضی ازهیجان ها مثبت یا خوشایندند مانند شادی، خوشحالی، دلبستگی و بعضی دیگر منفی هستند مانند خشم، ترس و افسردگی که لازم است سعی شود بیشتر، هیجان های مثبت سالمندان تقویت شود.

هدف داشتن مفهومی است دریافتن چرایی رفتار مردم مثلا چرا آنگونه رفتار می کنند؟ اینکه چرا بعضی از فعالیت ها را شروع، جهت آنها را انتخاب و درباره آنها پافشاری می کنند، سالمندی که انگیزه خوب شدن یا بهتر شدن داشته باشد امکان دارد جهت رسیدن به هدف خود یک برنامه ورزشی را انتخاب و به آن عمل کند.

شاخص های سلامت روانی درسالمندی
رعایت توصیه های بهداشتی نیز یکی از شاخص های سلامت روانی است که نقش پیشگیرانه دارد به این صورت که انجام دادن آنها به حفظ یا بهبود سلامت و اجتناب از بیماری ها مدد می رساند. اما زمانی که افراد احساس عافبت می کنند ممکن است تمایلی به انجام دادن رفتارهای بهداشتی که مستلزم تلاش و فداکاری است نداشته باشند.

در برخی از جوامع، سالمندی را چیزی شبیه به بیماری تلقی می کنند و براین اساس بیشتر جنبه های بیماری سالمندان را بحث و بررسی می کنند. در نتیجه شاخص های سلامت روانی نادیده گرفته می شود، درحالی که سالمندی مترادف با بیماری نیست بلکه فرایند طبیعی است که کسی نمی تواند از آن جلوگیری کند، هیچ دلیلی برای نگرانی از این پدیده وجود ندارد، بطوری که با مراقبت مناسب می توان از عمر طولانی لذت برد و پیری سالم و نشاط آوری داشته و از هجوم بیماری و ضعف در امان بود.

ازجمله شاخص های دیگر حفظ سلامت روانی سالمندان حفظ تعادل اجتماعی با افراد و فعالیت های جمعی است حتی تماس با افراد جوان می تواند احساس سودمندی و افزایش احترام به نفس را درسالمندان به وجود آورد چرا که سالمندان در طول زندگی خود ارزش های اجتماعی و فرهنگی را به نسل بعدی منتقل کرده اند و هم اکنون می توانند حاصل تلاش یک عمر خود را در ارتباط با آنها بیابند.

یکی از عوامل دیگر سلامت سالمندان نیاز به تشکیل گروه های مخصوص سالمندان که در آن اجماع کنند بیشتر احساس می شود تا علاوه بر تجمع در محیط های عمومی مثل پارک، محل اختصاصی برای خود داشته باشند که علاوه بر دیدار یکدیگر و احساس مشترک در توانمندی ها و ناتوانی های طبیعی توام با افزایش سن به فعالیت های متناسب با آن توانایی ها بپردازند.

اگر چه برخی از توانایی های ذهنی سالمندان اجتناب ناپذیر اما اکثر توانایی های ذهنی و روانی مانند جوانی باقی می مانند.

هوش تغییر نمی کند. توانایی هایی تغییر و انعطاف پذیری برخلاف تصور عمومی دست نخورده باقی می ماند و نیز توانایی یادگیری مطالب جدید هنوز وجود دارد اگر چه ممکن است نیاز به زمان بیشتری داشته باشد.

از فعالیت هایی که محرک فعالیت بیشتر مغز است مثل مطالعه، نوشتن و یادگیری مطالب جدید و فعالیت های فکری و حتی حل کردن جدول درحفظ و کارآیی مغز تاثیر مثبتی دارد. حفظ روابط بین فردی و اجتماعی هم نقش مهمی درحفظ سلامت و کارایی روانی دارد.

استرس و نگرانی ریشه بسیاری از بیماری هاست. بنابراین برای حل این نگرانی ابتدا باید منابع ایجاد کننده آن را پیداکرد. برای مثال صحبت کردن راجع به نگرانی یا درمانگر یا حتی بیان مسائل دلهره آور با یک دوست یا همنشین می تواند به کاهش دلهره و نگرانی منجر شود. حتی با کارهایی همچون قدم زدن، بازی های ورزشی و سرگرمی های مناسب، فعالیت های جسمانی ورزشی می توانند به کسب آرامش کمک کند.

قطع نکردن فعالیت های داوطلبانه اجتماعی
حفظ روابط اجتماعی اهمیت زیادی درطب سالمندی دارد حمایتی که از روابط اجتماعی با دوستان، خانواده و همکاران ایجاد می شود به حفظ سلامت روانی کمک می کند.

مطالعات نشان داده است درکسانی که با اعضای خانواده، خویشاوندان و همچنین گروه های اجتماعی ارتباط خوبی دارند، علائم آلزایمر دیرتر از کسانی که گوشه گیر و کم ارتباط هستند تظاهر می کند. بنابر این توصیه می شود که درسالمندان این ارتباط را حفظ کنند و فعالیت های داوطلبانه اجتماعی و شرکت درگروه های مختلف به این موضوع کمک کننده است.

افسردگی در طب سالمندی به عنوان یکی از اساسی ترین مسائل در نظر گرفته می شود. طبق تحقیقات انجام شده ۳۲ درصد سالمندان بستری در بیمارستان و ۲۸ درصد افرادی که در خانه سالمندان بستری هستند از این بیماری رنج می برند.

کاهش اشتها، بی خوابی و یا خواب زیاد، از دست دادن انرژی، خستگی و بیزاری، اضطراب و تشویق، کندی در انجام فعالیت ها، از دست دادن علاقه و یا فقدان احساس خشنودی رضایت و لذت نسبت به فعالیت های معمولی و همیشگی، ابراز شکایت و سرزنش خود و یا محکوم کردن بی مورد خویش، گله و شکایت از کاهش قابلیت تفکر از علائم مهم آن هستند.

به طور کلی دلایل به وجود آمدن افسردگی در افراد سالمند ناشی از فقدان چند مورد زیر است:
– مرگ بستگان یا دوستان

– اختلال در انجام وظایف

– از دست دادن آزادی و استقلال و اتکا به نفس

– کاهش و فقدان اراده و تصمیم گیری

تقریبا در همه افراد افسرده درجاتی از غمگینی شدید یا ناشادمانی که دامنه آن از یک اندوهگینی متوسط تا ناامیدی شدید در نوسان است گزارش کرده اند. این نوع غمزدگی ممکن است توسط فرد به صورت نومیدی شدید، تنهایی یا دلگیری توصیف شود.

افرادی که افسردگی ملایم یا متوسط دارند ممکن است از طریق سردادن گریه آن را بروز دهند، اما افرادی که دچار افسردگی شدید هستند اغلب اظهار می دارند دوست دارند گریه کنند، اما نمی توانند.

در اغلب موارد افسردگی با کاهش انگیزه همراه است. انرژی فرد کاهش یافته و فرد بدون انجام دادن کار همواره احساس خستگی و فرسودگی می کند. سالمند افسرده احساس گناه دارد و فکر می کند موجود بی ارزشی است و نسبت به توانمندی و استعداد و قابلیت های خویش بی اعتنا است و آنها را دست کم می گیرد.

از نگاه سالمندان افسرده زندگی آنان براساس تفکری که به آن دچار شده اند حاصل و ثمری در بر نداشته است. کاهش انگیزه و بی تفاوتی را در اغلب افراد مبتلا به اختلال افسردگی به ویژه پیران می توان مشاهده کرد.

افسردگی در دوران پیری در زنان حدود چهل سالگی و در مردان حدود پنجاه سالگی بروز می کند، در ضمن این افراد ممکن است سابقه افسردگی قبلی نداشته باشند تااین اواخر پژوهشگران بر این باور بودند که تغییرات جسمانی که بروز می دهد علت اصلی ایجاد پسیکوز پیری است.

اما مطالعات و مشاهدات کلینیکی انجام شده نشان داد که تغییرات متابولیسم بدن تنها دلیل و یا حتی مهم ترین علت بروز پسیکوز پیری نیست. سن چهل سالگی به بعد دورانی است که همه افراد دچار مسایل و مشکلاتی می شوند، اما برخی از افراد به دلایل متعدد و گوناگون توان مقابله با مشکلات زندگی و سازگاری با آن را از دست می دهند.

برخی از زنان و مردان در سنین بالا ممکن است احساس کنند که قوای آنان تحلیل رفته و به فردی بی مصرف تبدیل شده اند، به اصطلاح تاریخ مصرف آنان سپری شده و مورد نیاز نیستند بنابراین احساس پوچی می کنند.

اغلب افراد سالخورده توانایی انطباق با واقعیت های زندگی را دارند، اما برخی از آنها به دلایل متعدد قادر به تحمل واقعیت ها نبوده و خاطری افسرده پیدا می کنند و بدین ترتیب افسردگی آنان موجب ایجاد مشکل در خانواده می شود.

ولی با توصیه های طب سالمندی می توان با تشخیص زود هنگام و درمان اساسی از افسردگی در سالمندان از ایجاد هرگونه مشکل بین افراد سالخورده و نزدیکان آنان جلوگیری بعمل آورد.

دیدن نیمه پر لیوان
متخصصان در طب سالمندی توصیه می کنند که وقتی با یک نقطه نظر مثبت و با تقویت هیجانات مثبت به موضوعات نگاه شود حل مسئله و تحمل مشکلات آسان تر می شود. برای حفظ سلامتی به خوبی های زندگی فکر کنید و با فعالیت ها و افرادی که شما را خوشحال می کنند، وقت بگذرانید.

اگر مسائل معنوی به شما احساس خوبی می دهد سعی کنید ارتباط خود را با این موضوع حفظ کنید. هرگونه عقاید معنوی یا مذهبی که دارید سعی کنید تقویت کنید. اینها ممکن است که به تخفیف تنهایی، افسردگی، اضطراب در سالمندی کمک کند و یا حتی عامل دفاعی دربرابر مشکلات و بیماری روانی از جمله آلزایمر باشند. کسانی که اعتقادات مذهبی و معنوی قوی دارند معمولا به تبع آن احساس حمایت و راحتی بیشتری می کنند.

تا جایی که ممکن است فعالیت های بدنی را قطع نکنید زیرا فعالیت های جسمانی موجب تقویت فعالیت روانی می شود و لذا در سراسر زندگی از اهمیت زیادی برخوردار است و اگر در دوره جوانی فعالیت بدنی را آغاز کنید و به آن پایبند باشید، در دوران پیری فواید بیشتری را از آن به دست خواهید آورد. بنابراین از فواید ورزش کردن می توان به تناسب اندام، انعطاف پذیری بیشتر، بهبود وضعیت تعادل، سرحال بودن و… اشاره کرد. سعی کنید با حفظ سلامتی در یک سطح متعادل و معقول، از زندگی سالمندی خود، حداکثر استفاده و لذت را ببرید.

ورزش کردن فقط برای جسم ضروری نیست بلکه ذهن تان را هم تمرین دهید. زمانی که فکر می کنید عقل و خرد کافی در خود اندوخته اید، ذهن شما بنای ناسازگاری می گذارد و به تعبیری شما را به بازی می گیرد. مثلا یادتان نمی آید ماشین تان را کجا پارک کرده اید و… البته کمی از فراموشی ها در سالمندی طبیعی است.

فراموش نکنید شما دارای تجارب و اندوخته های فراوان ذهنی هستید، بخاطر داشته باشید که مغز شما مانند یک عضله است برای اینکه آن را قوی نگه دارید باید از آن استفاده کنید. راه سالم نگه داشتن ذهن، مطالعه دایمی است لذا در کنسرت ها، سخنرانی ها، نمایش های تئاتر و سینما شرکت کنید.

داشتن روابط محکم با خانواده و دوستان همیشه حایز اهمیت بوده و است با افزایش سن این روابط اهمیت دوچندانی پیدا می کند. مطالعات نشان می دهد که اگر روابط اجتماعی شما ضعیف باشد خطر مرگ در شما تا چهار برابر فردی خواهد بود که اطرافش پر از کسانی است که به او مهر می ورزند و او هم به آنها مهر می ورزد.

در واقع داشتن دوستان و خانواده های قابل اتکا یکی از مهمترین شاخص های طول عمر و سلامت روان است. به انجام فعالیت های داوطلبانه در یک مدرسه، کتابخانه یا موسسات خیریه بپردازید.

یکی از مهم ترین شاخص های سلامت در دوران سالمندی بحث حفظ حافظه است که می توان کارهای توصیه شده زیر را جهت حفظ آن انجام داد:
– توقع نداشته باشید همه چیز را بدست آورید. این روزها در دنیای شلوغی زندگی می کنیم که مملو از اطلاعات مختلف است بهتر است همیشه از لیست، یادداشت، مشخص کردن کارها روی تقویم و هر چیز دیگری که به حافظه کمک می کند، استفاده کنید.

– سعی کنید برای کارهای مختلف روال ثابتی مشخص کنید. به عنوان مثال برای دسته کلیدتان جای مخصوص داشته باشید.

– حافظه تصویری ما معمولاً بهتر از حافظه شنیداری عمل می کند. به عبارت دگر ما آنچه را که می بینیم بهتر از آنچه می شنویم بیاد می آوریم و استفاده همزمان از هر دو، بخاطر سپردن را آسان تر می کند.

– می توانید برای به ذهن سپردن مطالب و موضوعات جدید آنها را داستانی کنید.

– اختصاص دادن زمان بیشتر برای یادگیری، به خاطر سپردن و بیاد آوردن آنرا سرعت می دهد.

– هر روز به اخبار رادیو و تلویزیون گوش دهید. سعی کنید هر روز یک مطلب جدید یاد بگیرید. کتاب یا روزنامه مطالعه کنید.

– در جمع دوستان یا خانواده خاطرات گذشته را تعریف کنید. می توانید عکس های قدیمی را برای یادآوری نام افراد و خاطرات گذشته نگاه کنید.

– با بکارگیری این روش ها می توانید دوران سالمندی راحتی را سپری کرده و به دیگران هم توصیه کنید.

منبع: روزنامه کیهان

امتیاز دهید: post
ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.