تاریخچه منبت کاری

هنر تزئینی و باستانی منبت که یکی از زیباترین و پرارزشترین آثار دستی هنرمندان کشور ما به شمار می‌رود، از قرن‌ها پیش مورد توجه ایرانیان بوده و می‌توان ادعا کرد که پایه و اساس اغلب هنرهای دستی امروز در این کشور و سایر ممالک جهان بر روی قواعد و اصول این هنر قرار دارد. آثار هنر منبت هم اکنون در تمام موزه‌ها، کاخهای سلطنتی، معابد و مساجد قدیمی ‌ایران و سایر کشورهای جهان کم و بیش موجود می‌باشد.

مشاهده این آثار نشان می‌دهد که عشق به زیبائی در تمام دوره‌ها، موضوع اصلی هنرهای ملی بوده هنرمندان سرزمین ما، همیشه زیبائیهای طبیعت را به صورت طرحها و نقوش مختلف بر روی چوبها و کاشیها و صفحات کتابها منعکس ساخته‌اند.

در دنیای امروز نیز برای هنر منبت ارزش و اهمیت خاصی قایلند و به همین جهت آثاری که در زمینه منبت کاری و سایر رشته‌های آن مانند مشبک و معرق کاری در نمایشگاههای بزرگ جهان عرضه شده با حسن استقبال و توجه زیاد روبرو گردیده و به دریافت نشانهای گرانقدری نیز نایل آمده است.

باید دانست که استادان هنرهای تزئینی نیز قسمت عمده ای از اشتهار و معروفیت هنر خود را مدیون دستهای هنر پرداز هنرمندان منبت می‌دانند.

یک فرد با ذوق و علاقمند به این هنر، اگر بخواهد برای اولین بار با فنون و اصول منبت کاری آشنا شود و به فراگرفتن این هنر اشتغال ورزد باید گام نخستین را از کوی طراحی که یکی از رشته‌های منبت کاری است بردارد و پس از آن با آشنائی کامل به انواع چوب‌ها و وسایل کار و آموختن فن «درودگری»، هنر مشبک را تعقیب و خود را برای فرا گرفتن اصول سایر رشته‌ها آماده سازد. رشته‌های موزائیک کاری- معرق کاری- رنگ کاری و رویه کوبی نیز که هر کدام به موقع خود، دارای ارزش و اعتبار فوق العاده‌ای می‌باشند در شمار اصولی قرار دارند که باید برای تعلیم یک هنرجوی منبت کاری مورد توجه واقع شوند.

به منظور مزید استحضار خوانندگان دربارi هر کدام از رشته‌های فوق اجمالاً و به طور اختصار در زیر توضیح داده می‌شود.

طراحی
در حقیقت، طراحی یک پروژه ابتدائی است که موضوع و ایده هنرمند را برروی صفحات جامد منعکس می‌کند، البته این رشته باید توأم با فرا گرفتن نقاشی ووجود وسایل و ابزار لازم برای فن مزبور باشد.

منبت کاری
این رشته که خود به دو نوع ریز و درشت بر روی چوب و عاج و استخوان انجام می‌شود شامل مجسمه سازی نیمرخ و تمام رخ -گلبرگهای اسلیمی، ختائی و غیره می‌باشد.

مشبک کاری
این هنر برای تزیین قابها و سایر وسایل تجملی به کار برده می‌شود و معمولاً بر روی چوبهای گوناگون و عاج و استخوان انجام می‌گردد.

معرق کاری و موزائیک
موزائیک و معرق کاری عبارت از قرار دادن چوبهائی به رنگهای طبیعی و عاج و استخوان و صدف در کنار هم و به هم آمیختن آنها و ایجاد یک سری نقشه‌های زیبا و بدیع مانند اشکال گوناگون هندسی، و برگ اسلیمی، مینیاتور و نظائر آن است.

درودگری
همانطور که در مقدمه این مقال، ذکر شد، درودگری جزو اصول مقدماتی آموزش منبت کاری به علاقمندان و هنر جویان این فن است زیرا درودگری وسیلi بسیار خوبی است برای شناساندن صحیح چوبهای مختلف و آموختن استیل کار به هنر جوی منبت کار.

رنگ کاری و رویه کوبی
این مرحله که به منظور زیباتر ساختن و جلا بخشیدن به کارهای منبت کاری است تقریباً در مراحل نهائی است و در هنر تزئینی منبت مورد نظر هنرمندان و صاحبنظران این فن می‌باشد. رنگ کاری و رویه کوبی علاوه بر افزودن بر زیبائی اثر، چوب را از گزند رطوبت و گرما و نظائر آن حفظ و حراست می‌کنند.

کارگاه منبت کاری چگونه ایجاد شد؟
منبت کاری نیز مانند خاتم کاری از هنرهائی است که در دوران صفویه راه پیشرفت و ترقی را به سرعت پیمود و هنرمندان منبت کار آثار بسیار زیبائی در این دوره از خود باقی گذاردند ولی در دوره قاجاریه به علت عدم توجهی که به هنر و هنرمندان شد، این هنر نیز در بوتi فراموشی ماند و رو به انحطاط نهاد، تا این که با ظهور سلسله پهلوی خوشبختانه هنر منبت نیز مانند سایر صنایع مستظرفه مورد توجه خاص رضاشاه سر سلسله دودمان پهلوی قرارگرفت و موجبات احیای این هنر فراهم گشت و منبت کاری که تا این زمان در حال رکود بود مجدداً راه تکامل و تطور را پیمود.

در بین شهرهای ایران دو شهر آباده و شیراز از مراکزی است که در آن منبت کاری و سایر رشته‌های این هنر رواج بسیار دارد و مخصوصاً در شهر آباده هنر مزبور رونق بیشتری دارد. و در سال ۱۳۱۱ که حسب الامر رضا شاه به منظور متمرکز ساختن هنرهای ملی، «هنرستان صنایع قدیمه» تأسیس گردید، مرحوم احمد امامی ‌که از هنرمندان بنام و از استادان بزرگ منبت کاری به شمار می‌رفت و در شهر آباده سکنی داشت به منظور ایجاد کارگاه منبت کاری و تعلیم هنرجویان به تهران دعوت گردید. مرحوم احمد امامی ‌به همراهی فرزند خود، علی امامی ‌(رئیس فعلی کارگاه منبت کاری) به تهران آمد و کارگاه منبت، به همت این استاد فقید تأسیس گردید. مرحوم استاد امامی ‌تا سال ۱۳۱۹ که در قید حیات بود خدمات ارزنده و شایان توجهی در جهت پیشرفت منبت و پرورش هنرمندان قابل و باذوقی در این زمینه انجام داد و آثار نفیس و زیبائی از خود باقی گذارد که فعلاً در موزه هنرهای ملی نگاهداری می‌شود.

بعد از در گذشت استاد احمد امامی‌، فرزند با ذوق و هنرمند او علی امامی ‌ریاست کارگاه منبت کاری را عهده دار شد و به آموزش و پرورش هنرجویان و علاقمندان این هنر پرداخت.

علی امامی ‌به سال ۱۲۹۱ در شهر آباده دیده به جهان گشود و بعد از طی دوران تحصیلی، با شوق و علاقه وافری که به هنر آباء و اجدادی خود نشان می‌داد، تحت نظر و تعلیم پدر هنرمند خویش، به آموختن اصول مقدماتی فن منبت کاری مشغول شد وبا استعداد قابل توجهی که داشت پدرش او را به همراهی خود به تهران آورد.

علی امامی‌ از این پس به ادامه کوششهای هنری در کارگاه منبت اشتغال ورزید و بعد از مرگ پدر، از آنجا که استادی لایق و با کفایت به شمار می‌رفت در رأس این کارگاه، به تعلیم هنرجویان و خلق آثار زیبا و پر ارزش منبت پرداخت آقای علی امامی ‌تا کنون هنرمندان با ارزش و چیره دستی پرورش داده که هر یک از آنان در رشته‌های گوناگون این فن، مانند منبت کاری ـ مشبک کاری ـ معرق کاری ـ موزائیک و رنگ کاری به مقام استادی رسیده‌اند و کارهایشان در خور توجه و تحسین بسیار است.

آثار قابل توجه
از جمله آثار پرارزش و ممتازی که تحت نظر و هدایت آقای علی امامی ‌به وسیله هنرمندان کارگاه منبت کاری هنرهای زیبای کشور ساخته شده و موجبات شناساندن بیشتر کشور ما را به جهانیان فراهم ساخته کارهای زیر را می‌توان نام برد:
۱ـ بوفه بزرگ هفده کشوئی منبت و معرق و مشبک کاری که در سال ۱۳۱۹ ساخته شده است. این اثر در زمان سلطنت رضاشاه، در نمایشگاه امتعه وطن، به معرض نمایش گذارده شد و از طرف نمایشگاه مزبور به اخذ مدال نائل گردید.

۲ـ کارگاه منبت کاری، در نمایشگاه دیگری که در سال ۱۳۲۵ از طرف وزارت فرهنگ در محل فعلی ساختمان مجلس سنا برگزار شده بود شرکت کرد و با نمایش آثار متعددی از معرق و منبت، مدالهائی ذیقیمتی دریافت کرد.

۳ـ میز گرد به وسعت یک متر و پنجاه سانت که سطح آن از طرحهای شاه عباسی معرق و اطراف پایه‌های آن منبت کاری شده است. این میز بسیار نفیس در نمایشگاه سازمان صنایع کشور به معرض نمایش گذارده شد و مورد توجه و استقبال شرکت کنندگان در نمایشگاه مزبور قرار گرفت و مدال ممتاز نمایشگاه را کسب نمود. میز مزبور فعلاً در موزه هنرهای ملی نگاهداری می‌شود.

۴ـ میز مربع مستطیل به طول ۵ متر و به عرض یک متر و بیست سانت. کلیه سطح این میز از عاج و صدف و استخوان و چوبهای گوناگون با رنگهای طبیعی معرق کاری شده و اطراف میز از چوب فوفل به طور برجسته ساخته شده است. پایه این میز به سبک معماری است. میز مزبور در نمایشگاه جهانی بروکسل نمایش داده شد و مورد توجه و استقبال بینندگان و شرکت کنندگان واقع گردید و به اخذ مدال طلای «گراند پری» بزرگترین و ارزنده‌ترین جایزه نمایشگاه نائل گردید.

آثار جدید
سطح کارهای جدید از فلزات گوناگون ـ صدف – عاج ـ استخوان و چوبهای مختلف طبیعی است و این آثار شباهت زیادی به تابلوهای نقاشی دارد، به طور‌یکه تمایز این آثار از تابلوهای نقاشی در نظر اول برای بیننده امری دشوار و بلکه محال است.

مهدی غرشی
منبع: سازمان میراث فرهنگی

امتیاز دهید: post
ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.