کارکردهای فرهنگی – اجتماعی عید نوروز
نوروز یکی از اعیاد، سنتهای اجتماعی و رویدادهای فرهنگی مهمی است که ریشهای دیرینه در عهد باستان دارد و همزمان با نخستین روز به تختنشین جمشیدشاه که از پادشاهان عصر پیشدادی در تاریخ است بهعنوان روز نو نامگذاری شده است.
و آغاز این مناسک و مراسم سنتی و فرهنگی در اولین روز فصل بهار میمون و مبارک انگاشته شده است که در واقع رسمیت نوروز با فصل شکوفهها و گلها آغاز میگردد.
این آیین مبارک، سنت زیبا و میراث معنوی و فرهنگی بجا مانده از نیاکان و اجداد ما از سوی تمامی اقوام و نژادهای گوناگون ایران و کشورهای همسایه به بهترین وجه گرامی داشته میشود و بدون تردید بسیاری از مناسک و آموزههای فرهنگی عید نوروز با آموزههای دینی، اخلاقی و فضیلتهای انسانی ما انطباق و هماهنگی دارد و با ارزشها و هنجارهای دینی و اسلامی ما همسو میباشد. عید نوروز از جمله سنتها و مراسمی است که گستره جغرافیایی آن مرزهای بینالمللی را در نوردیده است و علاوه بر ایران در کشورهایی نظیر: افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، آذربایجان بخشی از هندوستان و قزاقستان با برپایی جشنها و مراسم گوناگون عید نوروز را بسیار با شکوه برگزار مینمایند.
در این مقاله برآنیم تا کارکردهای اجتماعی فرهنگی و روانشناختی عید نوروز را مورد کنکاش و مطالعه قرار دهیم.
عید نوروز باستانی که ریشه در سنتهای اجتماعی و فرهنگی ما دارد بهعنوان میراث معنوی و فرهنگی نیاکان مادارای کارکردهای بسیار مفید، مثبت و سازندهای میباشد و از اینرو به عید نوروز بعنوان یک سنت فرهنگی اجتماعی میتوان از سه منظر و دیدگاه نگاه کرد که عبارتند از :
الف) رویکرد جامعه شناختی
ب) رویکرد مردمشناختی
ج) رویکرد روانشناختی
الف) رویکرد جامعهشناختی
نگاه جامعهشناسان به مراسم، سنتها و پدیدههای اجتماعی در واقع نگاهی کارکرد گرایانه است که این سنتها وظیفه و کارکرد مفید و مثبتی را برای مردم و جامعه بههمراه دارند:
مهمترین کارکردهای جامعهشناختی نوروز عبارتند از:
۱) ایجاد، تقویت، حفظ روح جمعی.
۲) ایجاد، تقویت، توسعه و حفظ روابط اجتماعی بین بستگان،دوستان، آشنایان و همسایگان.
۳) ایجاد، تقویت، حفظ و گسترش انسجام فرهنگی، همبستگی قومی – اجتماعی و وفاق ملی.
۴) ایجاد، تقویت و حفظ روح مشترک فرهنگی جامعه.
۵) ایجاد، تقویت حس همگرایی بین کشورهایی که فرهنگ و تمدن مشترکی نظیر عید نوروز را با ما دارند.
۶) ایجاد حس جامعهپذیری در فرزندان خانوادهها از طریق فراگیری ارزشها،هنجارها و آیینهای اجتماعی و فرهنگی.
۷) ایجاد و تقویت آموزهها و رفتارهای اخلاقی و انسانی و فضیلتهای اجتماعی که با آموزههای دینی و اسلامی ما انطباق و هماهنگی دارد.
۸) ایجاد حس تعلقات اجتماعی و فرهنگی بین نسلهای مختلف اجتماعی.
۹) نهادینه شدن سنتهای اجتماعی در میان فرزندان خانوادهها و نسلهای مختلف اجتماعی.
۱۰) حفظ اصالت و هویت ملی و فرهنگی ریشهدار و تاریخی.
۱۱) ایجاد فضای شاد و فرحانگیز در جامعه و افزایش فضای نشاط و شادابی در جامعه و خانواده.
ب) رویکرد مردم شناختی:
۱) حفظ و تقویت آیینهای باستانی و سنتهای فرهنگی.
۲) حفظ و صیانت از مناسک فرهنگی و اجتماعی تأثیرگذار.
۳) احیاء، حفظ و انتقال آیینها و سنتهای فرهنگی – اجتماعی از سوی نسلهای قدیم به نسلهای جدید.
۴) نکوداشت و ارج نهادن به سنتها و مراسم و مناسک دیرینه فرهنگی.
۵) انتقال و گسترش میراث معنوی به نسلهای جدید.
۶) ایجاد و گسترش فرهنگپذیری.
۷) احیاء مراسم و سنتهای اجتماعی نوروزی در میان اقوام و نژادهای گوناگون ایرانی و غیر ایرانی که مراسم نوروز را برپا میدارند.
۸) حفظ و صیانت از سفره هفتسین بهعنوان نماد فرهنگی خاص نوروز که یادگار نیاکان ماست.
۹) ایجاد و تقویت حس مناسک گرایی در میان نسلها و اقوام مختلف اجتماعی.
ج) رویکرد روانشناختی:
۱) ایجاد و تقویت روحیه شادی و نشاط از طریق برقراری ارتباطات اجتماعی.
۲) زیبایی و نوشدن طبیعت که همانا فصل رویش و شکوفایی گلها و سبزههاست بدون تردید وقوع چنین رویداد مبارک و خجسته در ایجاد و تلطیف روحی انسانها بسیار تأثیرگذار و مهم میباشد.
۳) حضور در جمع بستگان و دوستان و آگاهی از احوالات یکدیگر، در دل کردن با آنان خود باعث تخلیه روحی، فراموشی غم و اندوه و در نتیجه ایجاد روحیه و شادی را در فرد فراهم میکند.
۴) انجام رفتارها و کنشهای اجتماعی بسیار زیبا و پسندیده نظیر: هدیهدادن و هدیه گرفتن بهؤیژه برای کودکان و نوجوانان خود باعث ایجاد و تقویت روحیه شادی و شادابی و طراوت را فراهم مینماید.
۵) فراهم شدن فرصتی مناسب برای سفر که این امر نیز به ایجاد و افزایش روحیه شادیآفرین و انرژی بخش منجر میگردد.
۶) حضور در طبیعت و نگاه به زیبایی و بالندگی و شورندگی گلها، شکوفهها و گیاهان نیز باعث لذت بصری و این امر سبب ایجاد و افزایش روحیه شادیبخش در فرد میگردد.
۷) سرشت خاکی آفرینش انسان چنان است که همزمان با نوشدن و جوانی طبیعت و رویش گلها و سبزهها انسان نیز در وجود خود احساس سرخوشی، طراوت ، شادابی و نشاط مینماید.
*دانشجوی دکترای شرقشناسی
منبع: همشهری آنلاین